Serce człowieka jest pompą, nieustannie tłoczącą krew do małego i dużego krwioobiegu. Ciśnienie, z jakim pompowana jest krew do aorty jest na tyle silne, że powoduje odkształcenie jej sprężystej ściany, które dalej jest przenoszone na dalsze naczynia. Nazywa się to falą tętna. Fala ta ulega przenoszeniu, dzięki czemu możemy badać tętno na tętnicach znacznie oddalonych od aorty, na przykład na tętnicy promieniowej czy podkolanowej.
Co należy wiedzieć o tętnie. Tętno – co to?
Tętno definiujemy jako pulsacyjne rozciąganie się ścian tętnic, które wynika wprost z przepływu krwi wyrzuconej na obwód z lewej komory serca. To z jaką prędkością przemieszcza się fala tętna wzdłuż aorty i tętnic zależy od współczynnika sprężystości tętnicy i lepkości masy krwi. Najwolniej fala tętna rozchodzi się w aorcie, ta wielkość to około 4 metrów na sekundę. Z większą prędkością, bo od 7 do 12 metrów na sekundę, fala rozchodzi się tętnicach kończyn typu mięśniowego, a najszybciej w małych tętniczkach. Prędkość tętna wzrasta, jeżeli fala musi pokonywać opór, a ściany nie są elastyczne. Dzieje się tak w stanach patologicznych, na przykład w miażdżycy lub nadciśnieniu tętniczym. Długość fali tętna można wyliczyć znając jej częstość i prędkość na sekundę.
Serce człowieka jest pompą, nieustannie tłoczącą krew do małego i dużego krwioobiegu. Ciśnienie, z jakim pompowana jest krew do aorty jest na tyle silne, że powoduje odkształcenie jej sprężystej ściany, które dalej jest przenoszone na dalsze naczynia. Nazywa się to falą tętna. Fala ta ulega przenoszeniu, dzięki czemu możemy badać tętno na tętnicach znacznie oddalonych od aorty, na przykład na tętnicy promieniowej czy podkolanowej.
Parametry opisujące tętno
Prawidłowe tętno powinno być miarowe, oznacza to tyle, że kolejne fale powinny występować w tych samych odstępach. Jeżeli tętno jest niemiarowe możemy domyślać się, że pacjent boryka się z dodatkowymi skurczami w sercu, zaburzeniami w pracy układu bodźco-przewodzącego, problem może być także zlokalizowany w układzie oddechowym. Migotanie przedsionków skutkuje niemiarowością całkowita. Tętno nazywane ,,twardym”, występuje w miażdżycy i nadciśnieniu, natomiast tętno ,,miękkie” spotykamy u osób z niedociśnieniem tętniczym. Wysokość tętna zależy od wielkości ciśnienia pulsowego. Wysokie tętno występuje u pacjentów z niedomykalnością zastawki aorty, a małe w niedomodze lewej komory, a nitkowate we wstrząsie. Pod pojęciem chybkości tętna rozumiemy, szybkość napełniania i opróżniania tętnicy. Tętno chybkie jest typowe dla osób borykających się z nadczynnością tarczycy i niedomykalności zastawki aorty. Z kolei tętno leniwe występuje przy miażdżycy tętnic obwodowych i w zwężeniu ujścia aorty. Tętno naprzemienne jest charakterystyczne zarówno dla tachykardii jaki i hipotensji.
W jaki sposób można mierzyć tętno? Sposoby pomiaru tętna.
Tętno można zbadać palpacyjnie na tętnicach obwodowych. Miejscami typowymi do palpacyjnego, wizualnego lub osłuchowego badania tętna są tętnica: szyjna, promieniowa, ramienna, udowa, podkolanowa, grzbietowa stopy, albo tętnica piszczelowa tylna. Lekarz zazwyczaj zaczyna od oglądania okolic tych tętnic, zdarza się, że przechodząca fala jest widoczna gołym okiem, może też przy pomocy stetoskopu stwierdzić w którym momencie fala rozciąga tętnice. Najczęściej oceny parametrów związanych z tętnem dokonuje się palpacyjnie, lekarz przykłada dwa palce do tętnicy, jednocześnie osłuchując klatkę piersiową w ten sposób możliwe jest porównanie fali tętna z pracą serca. W trakcie tego badania sprawdza się czy nad sercem występują szmery nad tętnicami i czy fala skurczowego ciśnienia tętniczego jest prawidłowa. Nie bez powodu badanie wykonuje się na tych konkretnych tętnicach, dzieje się tak, ponieważ są one położone blisko powierzchni skóry. Zazwyczaj korzystając ze stopera, odmierza się piętnaście sekund i mierzy ile razy pod palcami wyczuło się uderzenie, na końcu należy pomnożyć otrzymany wynik razy cztery. Aby samodzielnie zbadać tętno na tętnicy promieniowej należy palec wskazujący i środkowy złączyć ze sobą i umieścić po wewnętrznej stronie nadgarstka w okolicy kciuka. Jeżeli nie wyczuwasz tętna, spróbuj mocniej przycisnąć palce do nadgarstka, albo zmienić miejsce badania. Dlaczego nie powinno się badać innej osobie tętna za pomocą kciuka? Odpowiedź jest prosta – moglibyśmy wyczuć własne tętno zamiast tętna osoby, którą badamy.
Tętno najlepiej mierzyć rano, tuż po przebudzeniu, kiedy organizm jest jeszcze wyciszony po nocy. Można to zrobić na dwa sposoby – za pomocą ciśnieniomierza automatycznego oraz bez niego.
Metoda manualna pomiaru tętna
Jak mierzyć wartość tętna bez użycia ciśnieniomierza automatycznego? Nie jest to trudne zadanie. Potrzebne ci będą twoja dłoń i stoper. Na początku spróbuj znaleźć miejsce na wewnętrznej powierzchni nadgarstka, gdzie tętno będzie najbardziej wyczuwalne. Następnie włącz stoper i przez 15 sekund licz ilość pulsów. Tętno można obliczyć ze wzoru:
Liczba zbadanych pulsów x 4 = wartość tętna (liczba uderzeń/minutę)
W przypadku szybszego tętna lub trudności z liczeniem pulsów można zmodyfikować sposób pomiaru. W takim wypadku pomiaru liczby pulsów dokonujemy tylko przez 10 sekund, zatem wzór będzie wyglądał następująco:
Liczba pulsów x 6 = wartość tętna
Pomiar tętna za pomocą ciśnieniomierza automatycznego
Zdecydowana większość ciśnieniomierzy automatycznych posiada funkcje pomiaru tętna. Aby dokonać w ten sposób pomiaru należy założyć mankiet ciśnieniomierza na ramieniu i włączyć urządzenie. Jest to zdecydowanie szybsza i wygodniejsza metoda od pomiaru manualnego.
Tętno – normy
Prawidłowe tętno u dorosłych powinno wynosić nie więcej niż 70-75 uderzeń na minutę. Norma ta dotyczy tętna spoczynkowego, kiedy jesteśmy zrelaksowani i nie wykonujemy żadnych czynności. Jednak zakres norm zmienia się w zależności od wieku – u noworodków dolną granicą jest 130 uderzeń na minutę, a u młodzieży tętno 85 mieści się w granicach normy. Również przypadku intensywnego wysiłku fizycznego tętno może wzrastać nawet do 180 uderzeń, natomiast u wytrenowanych sportowców tętno spoczynkowe może oscylować w granicach 40-60 uderzeń na minutę. Wartość tętna należy więc zawsze interpretować indywidualnie, uwzględniając okoliczności pomiaru i styl życia badanego.
- U osoby dorosłej i zdrowej tętno powinno zawierać się w przedziale wartości od 65 do 90 uderzeń na minutę.
- U osób starszych od 55 do 65 uderzeń na minutę
- U nastolatków około 85 uderzeń na minutę
- U dzieci-100 uderzeń na minutę.
Tętno może się zwiększać w stanach fizjologicznych oraz gdy w organizmie dochodzi do patologii. Zatem podwyższenie częstości uderzeń nastąpi gdy pacjent odczuwa stres, lub niedawno wykonał znaczny wysiłek fizyczny. Do przyczyn wysokiego tętna można także zaliczyć: niedokrwistość, nadczynność tarczycy oraz gorączkę. Tętno powyżej 110 uderzeń na minutę jest jednym z wielu wskaźników zatorowości płucnej. Pacjent nie powinien od razu panikować, gdy tętno będzie podwyższone, przyczyn może być bardzo dużo i należy pamiętać, że taki stan rzeczy nie zawsze wynika z choroby. Niemniej jednak, rozsądnie jest skontaktować się z lekarzem, jeśli tętno jest istotnie podwyższone, szczególnie gdy występują dodatkowe anomalie w wartościach ciśnienia. Niskie tętno może dotyczyć osób wychłodzonych, z arytmią, niedoczynnością tarczycy, zaburzeniami przewodnictwa w obrębie układu bodźco-przewodzącego, a także z chorobami neurologicznymi. Zdarza się, że niektórzy ludzie cierpią na deficyt tętna. Jest to sytuacji w której nie każdy skurcz komory wiąże się z wyrzutem na obwód prawidłowej ilości krwi.
Zbyt wysokie tętno – przyczyny
Zbyt szybkie tętno określane jest mianem tachykardii, inaczej częstoskurczu. Jego przyczyną jest zbyt intensywna praca serca w odpowiedzi na różne czynniki, zarówno fizjologiczne jak i chorobowe.
Jedną z najczęstszych przyczyn przyspieszonego tętna jest intensywny wysiłek fizyczny. Wzrost akcji serca jest tutaj adaptacją do zwiększonego zapotrzebowania mięśni na tlen i składniki odżywcze. Dochodzi do aktywacji układu współczulnego, który przyspiesza tętno i tym samym usprawnia pompowanie krwi. Przyczyną przyspieszonego tętna może być również silny stres i napięcie emocjonalne. Oprócz tego rozwojowi szybszego tętna sprzyja picie kawy, palenie papierosów czy picie alkoholu.
Czasem zdarza się tak, że przyspieszone tętno utrzymuje się stale lub towarzyszą mu objawy takie jak duszność czy nietolerancja wysiłku. Wtedy należy się zgłosić do lekarza kardiologa, ponieważ taki stan może świadczyć o obecności chorób układu sercowo-naczyniowego lub innych stanów patologicznych.
Do najczęstszych przyczyn patologicznego zwiększenia tętna należy nadmiar cholesterolu, wysoki poziom cukru oraz nadciśnienie. W przypadku hipercholesterolemii i miażdżycy naczyń krwionośnych, blaszki miażdżycowe tworzące się w tętnicach zwężają je i utrudniają krążenie. Z tego względu serce musi pracować szybciej i bardziej intensywnie, aby podołać zapotrzebowaniu organizmu na składniki odżywcze i tlen. W przebiegu hiperglikemii dochodzi do wzrostu glukozy we krwi. Taka krew jest gęstsza, przez co serce ma trudności w jej pompowaniu i musi pracować szybciej.
Oprócz tego przyczyn wzrostu tętna można się doszukiwać poza układem sercowo-naczyniowym. Najczęstszą jednostką chorobową, w której występuje tachykardia jest nadczynność tarczycy. W jej przebiegu dochodzi do wzrostu stężenia hormonów tarczycy we krwi, co zwiększa zapotrzebowanie metaboliczne organizmu (podobnie jak w przypadku wysiłku fizycznego). W efekcie dochodzi do kompensacyjnego wzrostu tętna i częstości pracy serca. W dodatku tachykardia może się paradoksalnie pojawić u chorych z niedoczynnością tarczycy po przedawkowaniu lewotyroksyny, leku zwiększającego stężenie T3 i T4 we krwi. Przyspieszenie akcji serca może wystąpić również u chorych z anemią. W tym wypadku serce stara się zrekompensować niedostateczne dostarczanie tlenu do tkanek w wyniku spadku hemoglobiny poprzez bardziej intensywną pracę.
Objawy patologii tętna i sposoby na jego zmianę
Niskie tętno, dochodzące nawet do 30 uderzeń na minutę, występuje o zawodowych sportowców i osób intensywnie trenujących. Może być również objawem niewydolności serca czy zaburzeń hormonalnych, na przykład niedoczynności tarczycy. Utrzymujące się niskie wartości tętna nie muszą niepokoić, jednak przy obecności dodatkowym objawów, jak duszności, łatwe męczenie się czy osłabienie warto skonsultować się z lekarzem.
Pacjent, który ma podwyższone tętno będzie zgłaszał swojemu lekarzowi, zawroty głowy, epizody omdlenia i uczucie kołatania serca. Zbyt wysokie tętno manifestuje się jako uczucie zmęczenia, zawroty głowy, osłabienie i zmniejszenie tolerancji wysiłku fizycznego. Żeby zmniejszyć wartość tętna, należy przywrócić miarowy oddech, można zasugerować pacjentowi odpoczynek i rozluźnienie. Nie bez znaczenia jest też prawidłowe nawodnienie organizmu. Tętno możemy podwyższyć pijąc kawę, lub napoje zawierające teinę, dokonując dowolnego wysiłku fizycznego. Bradykardia, nie zawsze wymaga konsultacji lekarskiej, niemniej jednak należy być czujnym i regularnie kontrolować swoje wyniki.