Dlaczego dochodzi do zawału mięśnia sercowego? Jakie są objawy i rodzaje zawału? Dlaczego tak istotne jest wykonanie badania EKG i jakie niesie to korzyści dla pacjenta? Na te pytania odpowiadamy w artykule poniżej.
Zawał serca
Wystąpienie ostrego (świeżego) zawału serca najczęściej trudno przeoczyć. Na ogół daje znać o sobie bardzo silnym bólem w okolicy zamostkowej i dusznością. Czasem jednak przebiega nietypowo, np. pod postacią bólu w nadbrzuszu lub między łopatkami, może też powodować jedynie osłabienie lub duszność. Przechodzony zawał również można wykryć, mimo upływu czasu, w badaniu EKG lub echokardiograficznym.
Objawy ostrego zawału serca
Najczęściej spotykanym objawem jest bardzo silny ból w klatce piersiowej, tzw. ból zawałowy. Trwa on dłużej niż 20 minut, narasta niezależnie od przyjmowanej pozycji ciała i nie ustaje po odpoczynku ani po przyjęciu nitrogliceryny pod język. Najczęściej ból ma charakter rozpierania, zgniatania lub pieczenia. Jest odczuwany za mostkiem i często promieniuje do żuchwy, szyi i kończyny górnej. Rzadziej ból dotyczy nadbrzusza lub pleców (okolicy między łopatkami).
Dolegliwościom tym towarzyszy silna duszność, opisywana jako nagłe odczucie braku powietrza. Często też pacjenci przechodzący zawał zauważają obfite (nierzadko nietypowe) pocenie.
Objawy utajonego zawału serca
Czasami ostry zawał serca przebiega bezobjawowo (u chorych na cukrzycę i osób w podeszłym wieku) lub bez typowego bólu zawałowego. Mało charakterystyczne objawy, których jednak nie należy lekceważyć, obejmują różnego rodzaju dyskomfort w klatce piersiowej, kończynie górnej, żuchwie lub nadbrzuszu, duszność i męczliwość. Często też występują dolegliwości, które można pomylić z zatruciem pokarmowym: nudności i wymioty. W takiej sytuacji mówimy o zawale niemym (utajonym). Jeśli od jego początku minie 6 tygodni, taki zawał określamy jako przebyty lub przechodzony (o tym w dalszej części artykułu).
Czy EKG wykaże świeży zawał?
W razie wystąpienia dolegliwości wskazujących na rozpoczynający się zawał trzeba niezwłocznie wezwać pogotowie. Bardzo pomocne w rozpoznaniu świeżego zawału jest wczesne wykonanie pierwszego EKG – do 10 minut od przyjazdu służb medycznych. Stwierdzenie typowych zmian zapisu EKG (ewolucji zawału) i wykonanie, już w szpitalu, oznaczenia stężenia troponiny sercowej, pozwalają potwierdzić świeży zawał serca. Dzięki temu można jak najszybciej wdrożyć adekwatne i skuteczne leczenie.
Ewolucja zapisu EKG przebiega następująco: w bardzo wczesnej fazie (w ciągu pierwszej godziny do dwóch od rozpoczęcia się bólu) można czasami wychwycić wysokie, szerokie i symetryczne załamki T. Dalsze, typowo stwierdzane zmiany w zapisie EKG zależą od typu zawału. W zawale STEMI (z uniesieniem odcinka ST) stopniowo unosi się odcinek ST w co najmniej 2 odprowadzeniach. Początkowo uniesienie jest wklęsłe, następnie staje się wypukłe, czasami przybiera kształt linii prostej łączącej punkt J i szczyt załamka P. Uniesienie odcinka ST może ustąpić nawet w ciągu godziny, jeśli przepływ krwi w zablokowanej tętnicy wieńcowej zostanie przywrócony (tzw. leczenie reperfuzyjne, najczęściej PCI – przezskórna interwencja wieńcowa). Uniesienie odcinka ST może się też utrzymywać do kilku dni. W zawale typu NSTEMI, określanym skrótowo jako zawał bez uniesienia odcinka ST, obserwuje się natomiast przemijające uniesienie odcinka ST bądź przetrwałe lub przemijające obniżenie odcinka ST. Pod koniec ewolucji ostrej fazy zawału mogą się pojawić patologiczne załamki Q (rzadko występują one w zawale typu NSTEMI). Załamki T natomiast stają się odwrócone (przyjmują wychylenie ujemne).
EKG jest podstawowym, obok oznaczenia stężenia troponiny sercowej, badaniem diagnostycznym wykonywanym przy podejrzeniu ostrego zawału. Często, zwłaszcza gdy pierwsze badanie EKG jest niediagnostyczne, należy wykonywać seryjne EKG, z uwagi na duże zmiany czynności elektrycznej serca w trakcie zawału. Aparaty EKG odgrywają niezwykle istotną rolę w trakcie badania. Zarówno szpitale, jak i prywatne gabinety muszą zaopatrzyć się w tego typu sprzęt, a ten dostępny jest w sklepie medycznym Kredos.
Jak wykryć przebyty zawał serca?
Jeśli zawał zostanie przeoczony i minie kilka dni lub więcej od początku niedokrwienia, uchwycenie typowych dla ostrego zawału zmian w zapisie EKG staje się niemożliwe. Jednak zawał pozostawia w sercu długotrwałe zmiany, które w wielu przypadkach można wykryć za pomocą badania EKG, choć różnią się one od tych typowych dla ostrego incydentu niedokrwienia serca. Trzeba jednak pamiętać, że czasami EKG po zawale nie odbiega od normy lub nieznacznie ją przekracza. W takich wypadkach konieczne są dodatkowe badania. Do potwierdzenia rozpoznania przebytego (niemego) zawału serca wykorzystuje się m.in. badanie obrazowe takie jak echokardiografia.
Zmiany w EKG, które wskazują na przebyty zawał serca, to:
- jakikolwiek załamek Q w odprowadzeniach V2 –V3 trwający > 0,02 s lub zespół QS w odprowadzeniach V2 –V3
- patologiczny załamek Q (czas trwania ≥ 0,03 s, głębokość ≥ 1 mm) lub zespół QS w odprowadzeniach I, II, aVL, aVF lub V4–V6 w co najmniej dwóch odprowadzeniach z grup sąsiednich (I, aVL; V1–V6; II, III, aVF), podobnie w przypadku dodatkowych odprowadzeń (V7–V9)
- załamek R trwający > 0,04 s w odprowadzeniach V1–V2 i stosunku R/S > 1 z dodatnimi załamkami T.
Uwaga: zmiany te nie dotyczą przerostu lewej komory i bloku odnogi pęczka Hisa.
Jak długo goi się serce po zawale?
Umownie przyjmuje się, że mięsień sercowy po zawale goi się w okresie od 7 do 28 dni od początku bólu zawałowego. W rzeczywistości pełne wygojenie serca może potrwać co najmniej 5–6 tygodni, a nawet kilka miesięcy. W tym okresie serce ulega przebudowie. Przed wygojeniem się serca nie należy podejmować zbyt dużego wysiłku, ponieważ grozi to wystąpieniem zaburzeń rytmu, które mogą się zakończyć nawet śmiercią. Oczywiście, nie należy popadać w drugą skrajność i unikać aktywności fizycznej – jest ona wręcz niezbędna do osiągnięcia maksymalnej możliwej sprawności. Trzeba jednak zachować umiar i zapytać lekarza o bezpieczną intensywność wysiłku.